İSTATİSTİK ÇUVALLAMA

Federico Garcia Lorca’nın  “Eczane ve İhbar” (Bütün Şiirler 2, Çev: Sait Maden, Yazko Yay., İst., 1983, s. 108-110) adlı metnini ilk okuyuşumda sarsılmış olmalıyım ki, kitabın o sayfalarına mühimlik arz eden işaretler ve şerhler düşmüşüm. Özellikle şiirin beni alıp götüren bölümü şurası olmuş:

“Bir parçalanmış ırmaklar,

Ele geçmez uzaklıklar dünyası vardır

Otomobil altında kalmış

Ufak ayağında bu kedinin;

Ve solucanın şarkısını duyarım

Çok kızın yüreğinde.

Oksit, maya, sarsılmış toprak.

Toprak, sen ki yüzersin

Laboratuar sayılarında.”

Herkes aynı etkiyi almayabilir, fakat ben, kim bilir hangi sebeplerle, bu bölümdeki “laboratuar sayıları”nın altını çizmiş, yanına da büyükçe bir “İstatistik” kelimesi kondurmuşum.

Uzun bir zaman sonra Lorca’nın bu kitabını elime aldığımda “Laboratuar sayıları”na yani 80’li yıllardaki adlandırmamla –ki bu adlandırmaya bugün de katılıyorum-  “istatistik”e takılıp kalmam boşuna değil.

Yanlış anlaşılmasın, istatistik ile bir alıp veremediğim yok. Niye olsun ki? Üstelik, sosyolojiden tıp’a, astrolojiden zoolojiye bugün pek çok alanda istifade edilen istatistik öyle küçümsenecek bir şey midir ki?

Evet, istatistik pek çok alanda, elbette bu arada edebiyatta kullanılabilecek bir bilim dalıdır. Hele ki bu konuda Fatih Sezgin’in Dil ve Edebiyatta İstatistik ve Bilgisayar Uygulamaları (Dergâh Yay., İst., 2000, 151 s.) adlı başarılı çalışmayı da şöyle bir hatırlatırsak, konuyla ilgili kanaatimiz daha görünür olacaktır.

Fakat istatistiğin iyi kullanımı kadar, kötü örneklerine de rastlıyoruz. Derdimi daha iyi anlatabilmek için Lorca’nın aynı şiirindeki son mısraları buraya kaydetmem gerekiyor:

“Hayır, hayır, hayır, hayır, ele veriyorum,

İhbar ediyorum hükümete bu ıssız

Bu fesat yuvası laboratuarları

Ki can çekişmeleri duyurmazlar bize.”

Şair, hayata, hayatla bağlantılı her türlü hallere kapalı olan alanları, diğer bir ifadeyle, labarotuar sayılarının (kabulümüz üzere, istatistiğin) üretildiği ortamları “fesat yuvası” olarak yargılıyor. Çünkü, bu ortamlarda (bu ortamları yansıtan verilerde) “can çekişmeler”e yer yoktur. Bu ifade, bir sanat dalı olarak şiirin en çok beslendiği insanlık hallerini kapsamaktadır. Aşklar, acılar, mücadeleler, sevinçli yahut kederli haller, ümitli haller yahut içinden çıkılmaz durumlar…

Söz bu noktada Lorca’nın çerçevesini çizdiği tarzdan (kötü) bir örneğin üzerini çizmeye gelip dayandı.

Herifçioğulları bir program yapmışlar ve adını “İnceEleme” koymuşlar. Program hakkında verilen bilgi metnine aynen şöyle başlanmış: “Program edebi eserlerin içeriğinin incelenerek sayısal değerlendirmelere ulaşılması amacıyla ve web sayfasının sahibi Necmi SELAMET'in isteği, Tuncer UÇAROL ve Nizamettin UĞUR'un katkıları ile Hüryaşa ASLAN tarafından tarafından hazırlanmıştır. İlk çalışmalar 2004 yılında başlamış ve halen geliştirmeye devam edilmektedir.” Sonra, programın dili, kullanılan yardımcı unsurların künyesi ve bilgisayar oyununda (İnceEleme’de) kullanılacak metnin formatı hakkında malumat veriliyor. Hurda teferruatı geçiyorum.

Bir istek, iki katkı, üç hesap uzmanı… İçlerinde edebiyat ilgilisi de bulunan bir muhasebeciler dairesi… Böyle görünüyor…

Görüntü, programın yukarıya çıkardığımız sunumuna dayanmıyor, bundan ötede, uygulamalar kendisini ele veriyor.

Uygulamalar dedim ama, hayır, burada programın yapımındaki “çoklu” ekipten söz edemiyoruz. Ekip başının (istek sahibinin) makinesinden (bilgisayarından) dökülmüş bir takım sayısal (istatistikî) yığınaklar…

Bakın bir, kimler malzeme olarak kullanılmış bu serüvende: Nazım Hikmet,  Enver Gökçe, Ahmed Arif, Ahmet Muhip Dıranas, Orhan Veli Kanık, Rıfat Ilgaz, Yaşar Kemal…

Bir de küçük örnek sunalım:

“İnceEleme”den geçirilen metin: Enver Gökçe Yaşamı Tüm Şiirleri/Ayko Yay.

Genel çözümleme:

“Toplam şiir sayısı:  71    

Başlıklı şiir sayısı:  71   

Başlıksız şiir sayısı:  0  

Toplam dize sayısı: 2277   

Toplam bölüm sayısı: 126    

Genel dize kurulma ortalaması:   2.18

 Sıra no / Başlık / Sözcük sayısı / Farklı sözcük sayısı / Dize sayısı / Bölüm sayısı  /Bölüm dize sayıları 

 1   YUSUF İLE BALABAN DESTANI   4   4   1   1   1 

 2   BU YUSUF'UN DÜNYAYA BİR HOŞ GELDİĞİDİR sf.23   68   54   45   3   23 + 12 + 10

….”

Sonra tek tek ayrıntı sayım dökümleri:

“Sözcük Çözümlemeleri: Genel Dağılım / Sık kullanılanlar / Bağlaçlar / Edatlar / Fiiller /Sıfatlar/ Ünlemler / Zamirler/Zarflar / Soru Ekleri / Şüpheli Sözcükler / Hece çözümlemesi / Harf çözümlemesi / Noktalama ve rakam çözümlemesi / Dize Çözümlemeleri: / Ünlü-ünsüz dağılımları / Genel ünlü-ünsüzler / Yinelemeler/Sözcük dizini/Sözcük arama…”

Bunlarla ilgili yığın yığın sayılar sayılar… Ruhsuz, acısız, sevinçsiz, kaygısız, uluorta, vasat, hain, haya/tsız sayı yığınları… Tam da Lorca’nın tokadını hak etmiş cinsten bir şeyler…

(İlk kez 8 Ekim 2009 tarihli Milli Gazete’de yayımlanmıştır.)