ZARİFOĞLU’NUN “ZARİF, ÇOBAN” ŞİİRİ

O güzeli bana verseler

Tombul kuzuların aşkına

Yaylalara atlas kilim serseler

Tombul kuzuların aşkına

Yayılsın topraklar, aşıklar gezecek

Feryat, taşları sızlatıp inletecek

Boşa gülü sümbül örseler

Tombul kuzuların aşkına

Ayrı kaldım ağlar inlerim

Dağ kavi, iklim sarp, çarıklar delerim.

Bağrım yosun tuttu bir görseler

Tombul kuzuların aşkına

Geçiyor bulut geçen ömürdür

Gece mi, saç mı, hayır kömürdür

Zarif çoban oldu görseler

Tombul kuzuların aşkına

“Zarif, Çoban”, Zarifoğlu’nun sağlığındayken yayımlanan kitaplarına girmemiş bir şiirdir. Beyan Yayınları’nın “Şiirler” adıyla bastığı toplu eserin 493. sayfasında yer alan bu metin üzerine yaptığım tahlili sizlerle paylaşmak istiyorum.

İşimize şiirin adı ile ilgili tespitlerle başlayalım. Bu başlıkta tercih edilen imlâ, Zarifoğlu’nun okuyucuda uyandırmak istediği intibaları belirleme girişimindeki başarısını göstermektedir. Sözü edebî sanatlarla üstün bir niteliğe büründürebilen şair, çok anlamlılığın güzel örneklerinden birisini gerçekleştirmiştir.

Şiirin bizde oluşturduğu ilk izlenim, şairin biyografisine ait bilgiler ihtiva ettiği yolundadır.  Bunun ayrıntılarına girmeden önce, şairin pek çok şiirinde kendisinden “Zarif” diye bahsettiğini belirtelim:

“Ey zarif sen de ata yoluna meylettin/Korkarım binbir belaya dayanmaz sıkletin”

“De Zarif inle. Ta ki huzra vardın/Nice yıl isyan durdun gurbet kaldın”

“Hamlem zarif/Vuruşum hayat/Hilem tay/Kaçıp dönüşüm şiir”

Şairimiz, “Zarif, Çoban” şeklindeki kullanım ile “çoban”lığı kendisine önemli bir unvan olarak seçmiş gözükse de, daha öncesinde evrensel bir kimliği aklımıza getirir: Hz. Peygamber’i! Zira, zarifliği kendisine sıfat olarak yükleyebileceğimiz yegane önder O’dur. Hayır, burada şairin böyle bir kaygısı olmayabilir, fakat biz ister istemez hatırlıyoruz. Uzak çağrışım dedikleri belki de bu.

Sözün yönünü çevirip tekrar şairin biyografisine gelmek istiyorum. Zira bu şiirin Zarifoğlu biyografisine önemli katkı yapacağı kanaatindeyim. Şöyle ki, “Zarif, Çoban” şiiri, bize, şairin son dönemlerine ait bir metin izlenimi vermektedir. Bu noktada, onun, ömrünün son yıllarında bir dostuna “Bir tay gibi kırlarda koşmak istiyorum!” dediğini de hatırlatalım. Buradan yola çıkarak, şairin söz konusu dönemde, kır ve tabiatla iç içe bir hayatın özlemini duyduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca, metnin son dörtlüğündeki şu dize de bir ipucu olabilir: “Geçiyor bulut geçen ömürdür”.

Burada şunu özellikle söylemek gerekir: Zarifoğlu’nun şiirlerinde tabiattan bolca bahsedilir. İşte gelişigüzel birkaç örnek: “Parka dolalım/Park bizi alır önce”, “Çalışır gün boyu kuru ağaçları devirir”, “Karşı dağdan meleyen canım”…

Zarifoğlu’nun pastoral öğeleri çok kereler kullanmış olması, bizim “Zarif, Çoban” için ileri sürdüğümüz tespite halel getirmez. Çünkü, diğer şiirlerde genellikle küçük parçalar halinde var olan bu unsurlar, “Zarif, Çoban”da bütüne hâkimdir. Bunu, şiirin tamamına yayılan şu unsurlarla daha iyi görebiliriz: “Tombul kuzular”, “yaylalar”, “topraklar”, “gül”, “sümbül”, “dağ”, “iklim”, “yosun”, “kaval”, “bulut”…  İnsana ağır baskılar uygulayan maddi bir dünyaca kuşatılmış olan şair, bu şekilde, hasretlik çektiği hayatın siluetini çizmektedir.

Gelelim “Zarif, Çoban” şiirinin söyleyiş özelliklerine: Rahat bir söyleyiş, sözü yormadan kullanış, yalınca akıveren bir dil…

Şairin benzer söyleyişleri başka şiirlerde de vardır. Meselâ “Güzelcin”de: “Koşu koşuver nargözlüm/yuvarlak biçimli ayakların/Küheylan kolanı gibi kuşağın/Gürbüz kalçalarının üzerinde”.

 “Yedi Güzel Adam” şiirindeki şu söyleyişin “Zarif, Çoban”ın ilk dörtlüğüyle olan benzerliği de dikkat çekicidir: “Bizimle aşkta olanların/Eline su döksünler/Çadırların önüne o küçücük/Kilimleri sersinler”…

“Zarif, Çoban” şiirinin söyleyiş özelliklerini daha ayrıntılı görmek bir adım daha atmalıyız: “O güzeli bana verseler” şartıyla başlayan şiirin her dörtlüğünde bizi kendisine çeken dil unsurları bulunmaktadır. İlk dize, “o güzel”den “ayrı oluş”u bildirmektedir. Buna göre, ikinci dörtlükteki “yayılsın” kelimesi ile “o güzel”e yönelik aramaların gerçekleşeceği alanın “geniş”; “taşları sızlatıp inletecek” “feryat”ların ise hayli fazla olacağını biliriz. Zaten söz konusu durum üçüncü dörtlükte alenen söylenir: “Ayrı kaldım ağlar inlerim”…

Bu dize, bir sonraki dörtlükte teşbih, mübalağa, teşhis ve intak gibi sanatları ihtiva eden dizelerle daha bir anlam kazanır. Çünkü, ağlayan sadece şair değildir. Şairin “yoldaş”ı olan “dertli” kaval da gözyaşı dökmekte, inlemektedir. Üstelik şairin iki gözü varken, kavalın göz sayısı dokuzdur. Burada, Mevlânâ’nın “ney”iyle karşılaşır gibi oluruz. Son dörtlükteki “bulut”un da şiir geleneğimizdeki gözyaşı ile derin ilişkiler içinde olduğunu bilmiyor değiliz.

Şiirde dikkatimizi çeken dil unsurları, sözgelimi, “o güzeli”, “tombul kuzulur”, “atlas kilim”, “aşk”, “aşıklar”, “gül”, “sümbül”… şairin içinde barındırdığı özlemi ele verdikleri kadar, onun mensubu bulunduğu medeniyetle irtibatını da gösterir. Zira, bu unsurların arka plânındaki dünya, sadece bireysel bir seçimle ilgili değildir. Şairin, bu göstergelerle çizmeye çalıştığı dünya, aslında kendisinin de ait olduğu geniş bir kitleyi de ilgilendirmektedir. İçinde yaşanılamayan ve fakat özlenen bir gelecek… Gerçi, kitlenin böyle bir kaygısı yok gibidir. Şairin “bir bilseler”, “görseler” gibi şart kipi taşıyan ifadeleri onların kaygısızlığına yönelik gibidir. Hatta, “Zarif çoban oldu görseler” dizesi tamamen onları hedefe yerleştirmektedir. Hal böyleyken, bir şair olarak gelecekle ilgili “arzu”yu Zarifoğlu’nun ifade etmesi oldukça doğal ve anlamlıdır. Şiirin anlamını bu şekilde tekillikten çoğulluğa taşıyan dizeler şiirin tamamına yayılmıştır. Fakat bu konuda, “Nice sersefil olduk bir bilseler” dizesi bizce en anlamlı olanıdır.

“Zarif, Çoban”da geleneksel şiir unsurlarının kullanımı da dikkat çekecek orandadır. Sözgelimi “Yayılsın topraklar, aşıklar gezecek/Feryat, taşları sızlatıp inletecek” dizelerindeki “aşıklar” kelimesinin gelenekle bağını bir tarafa bırakabiliriz. Fakat alt dizedeki söyleyiş ve bu söyleyişin öznesi olan “feryat”ın “Ferhat” ile ilgisi hakkında ne diyeceğiz? Burada gerek kullanılan dil unsurları, gerekse söyleyiş sanki Ferhat’ın dağ delme girişimini hatırlatsın diyedir. Bunun gibi, “Tombul kuzuların aşkına”, “Ayrı kaldım ağlar inilerim”, “Kaval derler, dertli yoldaştır”, “Geçiyor bulut geçen ömürdür” gibi ifadeler de halk şiirinden kopup gelmişler hissini verir.

Şiirdeki “Geçiyor bulut geçen ömürdür/Gece mi, saç mı, hayır kömürdür” dizelerindeki “bulut”, “gece”, ”saç”, “kömür” kelimeleri “kara”lık özellikleri bakımından bir noktada birleşirler. Şairin bilinçli bir şekilde seçtiğini düşündüğümüz bu kelimelerden özellikle “gece” ve “saç” Divan ve Halk şiirlerinde bir mazmun ağı içinde kullanılır. Değişik versiyonlar halinde benzeri bir durum “bulut” ve “kömür” kelimeleri için de geçerlidir.

İlk bakışta Halk şiiri tarzına benzer bir dış yapıya sahip olduğunu düşünüverdiğimiz “Zarif, Çoban” şiiri, biçim açısından Zarifoğlu’nun ilginç bir denemesi olarak kaydedilebilir: Beş dörtlükten oluşan şiirin özellikle kafiye örgüsü orijinal bir nitelik taşır: abab, ccab, ddab, eeab, ffab… Dikkat edilecek olursa, benzerlik her dörtlüğün sonundaki nakarat (“Tombul kuzuların aşkına”) ile sınırlı değildir. Bu nakarattan hemen önce gelen mısraın kafiye örgüsü de her dörtlükte aynıdır. Böylece, ses bakımından zengin bir yapı da oluşmaktadır.

Bütün bunlardan sonra, iki hususa değinmek gerekiyor. Bunlardan ilki, “Zarif, Çoban”ın Zarifoğlu şiirinin “ayna”sı olup olmayacağı sorusudur. Bu, hiçbir itirazı kabul etmeyecek bir netlikte ve olumlu yönde cevaplanabilir. İkinci husus ise, Zarifoğlu şiirine intibak sağlayamamaktan kaynaklanan, bu yüzden “kapalı”, “anlaşılmaz”, “zor” gibi yargılarla Zarifoğlu şiirini mahkûm eden anlayışların sığlığıdır. Bu yazıyı, söz konusu sığlığa yapılmış bir hücum olarak da değerlendirebilirsiniz.